De ‘doega’
Super maf. Heb heb je net een hele dag in de vervreemdingszone rondom kernreactor 4 gelopen in Chernobyl, ‘gaan we nog even naar Chernobyl-2’, zoals het daar wordt gezegd. Het busje rijdt een kilometer ofzo door vanuit de grote sportarena in Prypjat – die nooit is gebruikt – en stopt dan bij een bos. Of was het toch het autokerkhof… ik ben het even vergeten. Shit, is dit een voorteken? Even doorlopen, linksaf, rechtsaf en linksaf en je staat met je mond vol tanden te kijken naar een reusachtig, stalen bouwwerk. Een bouwwerk van wel 100 elektriciteitspalen naast elkaar, zeg maar. Het roestige gebouw is de Doega-1 radar, de grootste radarinstallatie ter wereld. En uitgevonden door die Sovjets natuurlijk. Jarenlang speurde deze installatie het Sovjetluchtruim af op zoek naar Amerikaanse raketten. Sinds de kernramp in 1986 torent Doega werkloos boven de bossen vlak bij de spookstad.
Over-the-horizon. Ja, zo heet het type radar. OTH. Het is een type radarsysteem met de gave om doelwitten op grote afstanden te detecteren. Dat gaat dan over honderden tot duizenden kilometers. Tot aan achter de horizon. En dat is verder dan de afstanden die gemeten worden met een gewone radar. Tot zover de uitleg over de naam. De eerste van deze radarsystemen zijn in de jaren ’50 en ’60 gebouwd. Ballistische raketten bleven destijds hun bereik uitbreiden en er moesten tegenmaatregelen worden genomen. De ingenieur Kabanovym was de eerste ter wereld die een kortegolfband voorstelde voor een radarsysteem om binnenkomende raketten binnen 3000 kilometer te detecteren. Het onderzoek begon en het project kreeg de naam ‘Vejer’. Het duurde jaren voordat het eerste systeem actief zou zijn. In de jaren 60 werd de vooruitgang onder druk gezet vanwege uitgebreide bedreigingen voor een raketaanval. Alles ten tijde van de Koude Oorlog.
Om zo’n systeem te laten werken, heb je twee bouwwerken nodig. Een verzender en een ontvanger. Die schieten radiogolven naar elkaar toe, maar dat gaat via ketsing (is dat een woord…) tegen de zogenaamde ionosfeer. Dit is een laag rond de aarde, waar deeltjes door straling van de zon worden geïoniseerd (= het laden van deeltjes). Door deze laag kunnen radiogolven veel verder komen dan anders mogelijk zou zijn door de ronding van de aarde. Dus: tot achter de horizon. Waar de ontvanger de afgeschoten radiogolven weer oppikt. En als dat door een raket of wat dan ook wordt verstoord, dan kun je dat daarmee detecteren. Duidelijk? Het systeem van de Sovjets was zo eentje: een kortegolfsysteem en wat zeer lange afstandsdetectie mogelijk maakt. De ene stond dus naast Chernobyl en de andere stond nabij de plaats Chernihiv. Tezamen Doega-3 genoemd. En die installaties zijn groot… heel erg groot. Denk dan aan een metale contructie van 300 meter breed en 135 meter hoog. Met ongeveer 300 antennes die elk 15 meter groot zijn.
Kijk. Als je goed kijkt zie je mij op deze foto staan. Iniemini. Zo eentje wil ik niet in mijn tuin hebben staan zeg!
De Doegasystemen vraten ontzettend veel stroom. In sommige gevallen meer dan 10 megawatt. Het was dan ook niet zo onlogisch dat de Doega-1 radar vlakbij de kerncentrale van Chernobyl werd gebouwd. Tijdens mijn bezoekje vertelde onze gids dan één van de vier reactors van Chernobyl alleen in het leven was om de stroom te verzorgen van de massieve radarinstallatie. Het mag wat kosten om raketten te identificeren, zeg. In de volksmond wordt deze installatie trouwens ook wel de Russian Woodpecker genoemd, omdat het signaal werd opgepikt door ontvangers die werden gebruikt door amateurradio’s, televisies en commerciële luchtvaartcommunicatie. Ze klonken namelijk als een scherp, repetitief tikkend geluid bij 10 Hz. Great. Speculaties zeggen dat de installatie bij Chernobyl 7 miljard Roebel heeft gekost, ruim twee keer zoveel als de kerncentrale. 99 miljoen euro zo ongeveer. Een jaar na de livegang bleek het supergeheime complex ineens op de verkeerde plek te zijn gebouwd. Stroomleverancier Chernobyl had namelijk een probleem en de installatie lag van de ene op de andere dag volledig in de vervreemdingszone. Oeps. En tenslotte zei de gids ook nog dat de installatie eigenlijk nooit echt fatsoenlijk had gewerkt. Om te kunnen acteren op een aankomende ballistische raket is het nodig om die binnen iets van 10 minuten te identificeren. Anders kun je namelijk niet reageren. Met de Doega-3 installatie duurde het zo’n drie kwartier om erachter te komen. Maar dat zijn verhalen die niet verteld mogen worden… finito.
