Gileppe

Het is zaterdag en we brengen een bezoek aan het overdekte winkelcentrum in Luik. De laatste maanden komen we geregeld in België. Het is dichtbij en de steden hebben een andere charme dan in Nederland. Na alle winkels rijden we door naar een plek die Lea heeft gevonden. Het meer van Gileppe, waar een of andere toren staat met brasserie erin. Dat klinkt goed en we rijden aan zonder verwachting. Eenmaal aangekomen zijn we direct enthousiast. Wat is dit voor een plek? Er pronkt een betonnen toren boven de bomen uit en je ziet aan de buitenkant glazen liften op en neer gaan. Het lijkt ‘Sjakie en de grote glazen lift’ wel. Dat boek is me altijd bij gebleven. En dit alles naast een doorkijk op een groot meer met twee grote torens erin. Wat is dit voor een plek?

De Gileppe-stuwdam

De Gileppe-stuwdam is een indrukwekkende stuwdam in de provincie Luik, in de buurt van de plaatsen Jalhay en Baelen. De dam werd gebouwd tussen 1867 en 1878 en was destijds een technisch meesterwerk – het was de eerste grote stuwdam in Europa.

Dat kwam als volgt:

• Technische primeur. Het was de eerste grote stuwdam op het Europese continent. Er was weinig ervaring met dit type constructies, waardoor de bouw een enorme technische uitdaging vormde. Ingenieurs moesten innovatieve oplossingen bedenken zonder de kennis en technologie waar we nu over beschikken.
• Grote afmetingen. Met een hoogte van 47 meter en een lengte van 290 meter was het een kolossaal bouwwerk voor het midden van de 19e eeuw. De dam kon 26,4 miljoen kubieke meter water vasthouden – een ongekende hoeveelheid voor die periode.
• Constructiemethode. De dam werd gebouwd als een zwaartekrachtdam van metselwerk, bestaande uit miljoenen stenen die met de hand werden geplaatst. Zonder moderne machines zoals kranen, graafmachines of betonmixers was dit een enorm arbeidsintensief karwei dat duizenden werklieden en elf jaar bouwtijd vergde.
• Maatschappelijke impact. Het project loste een urgent waterprobleem op voor de snel industrialiserende textielstad Verviers en toonde aan dat grootschalige waterbeheerprojecten haalbaar waren. Dit inspireerde vergelijkbare projecten in heel Europa.

De dam creëert het Gileppe-meer, een kunstmatig stuwmeer dat oorspronkelijk werd aangelegd om de steden Verviers en omstreken van drinkwater te voorzien.

Hoe werkt een stuwdam

Het basisprincipe is dat een stuwdam de natuurlijke loop van een rivier of beek blokkeert, waardoor het water zich ophoopt en een kunstmatig meer ontstaat. Het opgeslagen water kan vervolgens gecontroleerd worden afgevoerd voor verschillende doeleinden: drinkwatervoorziening, irrigatie, waterkrachtopwekking, of bescherming tegen overstromingen stroomafwaarts.

De Gileppe-dam is een zwaartekrachtdam (of massadam). Dit type dam houdt het water tegen door simpelweg zijn eigen enorme gewicht. De dam is aan de basis veel breder dan aan de top, waardoor het een stabiel driehoekig profiel krijgt. De waterdruk probeert de dam omver te duwen, maar het massieve gewicht van de stenen constructie verzet zich hiertegen. De dam stuwt de Gileppe-beek, een kleine rivier in de Hoge Venen. Regenwater en smeltwater uit het stroomgebied (ongeveer 120 km²) stroomt het stuwmeer in. Het meer kan ongeveer 26,4 miljoen kubieke meter water vasthouden. Dit fungeert als een grote reserve voor droge periodes. 

Verviers

Een plek in de buurt, waar ik tijdens het uitzoeken van dit alles achteraf pas achter ben gekomen. Ik ga er zeker eens naartoe, want ben wel nieuwsgierig geworden.

Verviers was in de tijd dat de Gileppe-dam werd gebouwd (1867-1878) een bruisende industriestad en een van de belangrijkste textielcentra van Europa- internationaal bekend om zijn wol- en lakenindustrie. De stad produceerde hoogwaardige wollen stoffen die werden geëxporteerd naar de hele wereld. Tientallen fabrieken en spinnerijen domineerden het stadsbeeld, met rokende schoorstenen die het industriële karakter onderstreepten. Juist die bloeiende textielindustrie maakte de Gileppe-dam zo noodzakelijk. De fabrieken hadden enorme hoeveelheden water nodig voor het wassen en verven van wol, aandrijven van machines (via waterraderen) en koeling van machines. Verviers was na Luik en Gent een van de meest geïndustrialiseerde steden van België. Deze welvaart uitte zich in architectuur, infrastructuur (zoals het treinstation) en publieke voorzieningen. De stad telde rond 1870 ongeveer 40.000 tot 50.000 inwoners.

Tot slot

Het is een plek die je niet vaak tegen komt. Ik heb al vanalles op de wereld gezien, maar dit is gewoon een mooie en interessante locatie. Zo zijn er twee turbines in de vorm van een soort van torens in het stuwmeer die wat ik heb gelezen 70 meter hoog zijn. Ze wekken elektriciteit op uit het water dat door de dam stroomt. Deze waterkrachtcentrales zijn een moderne toevoeging aan de historische dam die inmiddels ook dient voor de productie van drinkwater. Het waterverval bij de dam is 42,9 meter, wat een jaarlijkse productie van 3 miljoen kWh aan elektriciteit mogelijk maakt.

Tenslotte. Zo halverwege de dam staat een enorme, monumentale leeuw. Dit stenen beeld is gemaakt door beeldhouwer Antoine-Joseph Durenne, weegt maar liefst 130 ton en symboliseert kracht en waakzaamheid. De leeuw is het symbool van de dam geworden.